دتکتور گاز (Gas detector) دستگاه الکترونیکی است که برای تشخیص و اندازه‌گیری گازهای سمی، انفجاری و اشتعالی موجود در جو یک محیط، کاربرد دارد. این وسیله غلظت گازهای موجود در یک منطقه را پایش می‌کند و در صورتی که غلظت گاز به سطح خطرناک برسد، هشدار داده و ایمنی آن جو حفظ می‌شود.
دتکتور گاز با نام‌های دیگری همچون: نشت‌یاب، ردیاب و آشکارساز گازی نیز شناخته می‌شود. آشکارسازهای گازی تجهیزاتی بسیار حساس هستند؛ چون گازهایی که قصد اندازه‌گیری غلظت آنها را در محیط داریم، از جنبه‌های مختلفی مانند اشتعالی، انفجاری و یا سمی بودن بسیار خطرناک هستند.
اقسام دتکتور گازی
دتکتور های گاز در انواع ثابت و قابل حمل به بازار عرضه می‌شوند که در ادامه به شرح هرکدام می‌پردازیم:
دتکتور گاز صنعتی ثابت (Fixed Gas Detector)
دتکتور گاز ثابت Fixed gas detector تجهیز فوق العاده دقیقی است، برای شناسایی و تشخیص مقدار گاز در مناطق صنعتی و محیط های خطرناک انفجاری. همانطور که می‌دانید برای هر گازی غلظت مشخصی برای حد های انفجاری یا خفه‌کنندگی وجود دارد. از این رو دتکتور ها به ما کمک می‌کنند نشت غیرعادی یا خطرناک گاز را در جو یا منطقه خاص، قبل از وقوع حادثه جبران ناپذیر شناسایی کرد، تا اقدامات موثری در جهت کاهش خطرات جانی و مالی انجام دهیم. دتکتور ثابت نیز به انواع ثابت صنعتی و ثابت مسکونی و تجاری (خانگی یا شهری) دسته بندی می‌شود.
در هنگام نصب و راه‌اندازی آشکار ساز، می‌توانید پارامتر های مهمی را بر اساس گاز مدنظرتان وارد کنید تا در مواقع خطر احتمالی، دتکتور بصورت اتوماتیک هشدار داده، خطوط انتقال گاز را برای ایجاد ایمنی ببندد و یا فن هواکشی را به کار بیندازد. در برخی از مدلها، دتکتور گازی مجهز به نمایشگر است، تا امکان نمایش مقادیر غلظت گاز، بصورت نمایش عددی نیز در کنار تجهیز فراهم شود. برخلاف آشکارسازهای قابل حمل، نشت یاب ثابت کل منطقه را به صورت مداوم تحت پایش قرار می‌دهد.
|
نوع دتکتور گاز
|
درصد استفاده جهانی
|
ویژگی‌های کلیدی
|
صنایع و کاربردهای اصلی
|
مزایا
|
معایب
|
|
دتکتورهای ثابت
|
70-80%
|
نصب دائمی، نظارت 24/7، اتصال به سیستم‌های هشدار
|
پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، صنایع شیمیایی، انبارهای گاز
|
نظارت مداوم، پوشش مناطق بزرگ، خودکارسازی هشدارها
|
هزینه نصب بالا، نیاز به مکان‌یابی دقیق سنسورها
|
|
دتکتورهای پرتابل
|
20-30%
|
قابل حمل، حفاظت شخصی، عمر باتری محدود
|
تعمیرات، فضاهای محدود، عملیات امداد و نجات
|
قابل جابجایی، کاربردی در مناطق موقتی
|
محدود به مناطق کوچک، نیاز به تست و کالیبراسیون
|
دتکتور پرتابل یا قابل حمل
دتکتور پرتابل Portable gas detector دستگاهی قابل حملی است که برای تشخیص نشت گازها استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها در مواردی که نیاز به تشخیص سریع انواع گازها و ذرات خطرناک و مضر در هوای محیط باشد، بسیار کاربرد دارند. دتکتور پرتابل یا ردیاب گازی قابل حمل برای حفاظت کارگران و پرسنل شاغل در محیط های خطرناک و آلوده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این تجهیزات بر روی لباس پرسنل نصب می‌شوند تا در صورت وجود گازهای سمی یا انفجاری موجود در محیط، به افراد هشدار داده تا آنها را از مقدار غلظت گاز آگاه سازند. حتی دتکتور های پرتابل برای بررسی دوره‌ای محیط از لحاظ میزان غلظت یک گاز بخصوص نیز کاربرد دارند.
دتکتور پرتابل می‌تواند برای شناسایی گازهای خطرناک مانند گازهای سمی، گازهای قابل اشتعال و انواع ذرات آلوده استفاده شوند. این دستگاه دارای سنسورهایی هستند که با تغییرات میدان الکتریکی، نوری یا شیمیایی در حضور گازها و ذرات، حساس شده و بصورت هشدار صوتی یا نوری وجود این ذرات و گازها را اعلام می‌کنند. دتکتور های پرتابل می‌توانند در محیط‌های مختلفی مانند کارخانجات، معادن، تأسیسات صنعتی، ساختمان‌ها، آزمایشگاه‌ها و حتی در طبیعت و فضاهای باز مورد استفاده قرار بگیرند. آنها کم‌حجم و قابل حمل بوده و به راحتی می‌توانند در کیف یا جیب حمل شوند.
اساس و نحوه کار دتکتور گاز
اساس کار دتکتور گاز به این صورت است که دستگاه با استفاده از سنسورهای حساس به گاز، تغییرات شیمیایی و فیزیکی را که به دلیل حضور گاز در محیط ایجاد می‌شود، تشخیص می‌دهد و با ارسال سیگنال به دستگاه کنترلی اعلام خطر می‌کند. در واقع، دتکتور حساس به گاز هستند و با تشخیص تغییراتی در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی سنسور خود، به عنوان واکنش‌گر عمل می‌کنند.
این تغییرات می‌توانند شامل تغییر در ولتاژ، جریان الکتریکی، دما، نور و یا دیگر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی سنسور باشند. سپس دستگاه با تحلیل این تغییرات، نوع گاز و مقدار آن را تشخیص می‌دهد و در صورت وجود گاز خطرناک، اعلام خطر می‌کند.
از دیگر قابلیت‌های این دستگاه، تشخیص سطح خطر گاز و ارسال آلارم به دستگاه کنترلی است. این تجهیزات قابلیت هشداردهی در مواقع اضطراری و اخلالات در واحد های فرآوری، ذخیره‌سازی و خطوط انتقال گاز را نیز دارند. علاوه بر آن، در محیط‌هایی که احتمال وجود حوادثی همچون انفجار وجود دارد، مانند معادن، تأسیسات نفت و گاز نیز استفاده می‌شود.
به همین علت، دتکتورهای گاز از جمله ابزارهای اصلی در پیشگیری از حوادث انفجاری محسوب می‌شوند و در صورت شناسایی گاز قابل انفجار، فورا هشدار می‌دهند. در کل، دتکتور گاز با تشخیص سریع و دقیق گازهای خطرناک، در حفظ ایمنی و جلوگیری از وقوع حوادث مهم و حیاتی همچون انفجار، خسارت‌های جانی و مالی و آلودگی محیط زیست، نقشی اساسی و حیاتی دارند.
اصطلاحات مهم دتکتور گاز
اگر با دتکتور گاز سر و کار داشته باشید، باید معنی اصطلاحاتی را بدانید تا بتوانید از این تجهیزات به بهترین نحو استفاده کنید. مهم‌ترین اصطلاخات مرتبط با دتکتورهای گازی عبارتند از:
حد پایین گاز انفجاری (LEL%)
LEL به معنای Lower Explosive Limit است و به حداقل میزان غلظتی از یک گاز انفجاری در هوا اشاره دارد که برای ایجاد انفجار لازم است. این مقدار برای هر گاز انفجاری متفاوت است و به عنوان مثال برای متان، حداقل غلظت لازم برای ایجاد انفجار برابر با حدود 5 درصد است که به صورت LEL% نمایش داده می‌شود. به عبارت دیگر، اگر غلظت متان در هوا کمتر از 5 درصد باشد، احتمال ایجاد انفجار کمتر است. اما اگر غلظت آن بیشتر از 5 درصد شود، احتمال ایجاد انفجار بالاست. مقادیر LEL برای گازهای انفجاری مختلف متفاوت است و بسته به وضعیت و محیط کاری می‌تواند تغییر کند.
حد بالای گاز انفجاری (UEL%)
UEL به معنای Upper Explosive Limit است و به حداکثر میزان غلظتی از یک گاز انفجاری در هوا اشاره دارد که برای ایجاد انفجار نیاز است. به عنوان مثال برای متان، حداکثر غلظت لازم برای ایجاد انفجار برابر با حدود 15 درصد است که به صورت UEL% نمایش داده می‌شود. یعنی اگر غلظت متان در هوا بیشتر از 15 درصد شود، احتمال ایجاد انفجار کمتر است. اما اگر غلظت آن کمتر از 15 درصد باشد، احتمال ایجاد انفجار بیشتر است. حد بالای انفجاری نیز برای گازهای انفجاری مختلف متفاوت است.
درصد vol
VOL% یا درصد حجمی (volume percent) در دتکتور گازی، نشان‌دهنده نسبت حجمی گاز مورد نظر به حجم کل هوا است. به عبارت دیگر، این درصد نشان می‌دهد که چه مقدار از حجم کل هوا را گاز مورد نظر تشکیل می‌دهد. این واحد اندازه‌گیری برای سنجش گازهای مختلفی مانند اکسیژن، مونوکسید کربن، دی‌اکسید کربن و دیگر گازهای موجود در محیط‌های صنعتی و تجاری استفاده می‌شود.
به عنوان مثال، اگر دتکتور گاز نشان دهد که غلظت یک گاز خاص 1٪ vol است، به این معنی است که 1٪ از حجم هوا در آن محیط از آن گاز تشکیل شده است و 99٪ بقیه از سایر گازها مانند نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده است.
یک میلیونیوم گاز (ppm)
استفاده از واحد ppm در دتکتور گاز به دلیل این است که غلظت گازها در هوا بسیار کم و ناچیز است و معمولاً به صورت اعداد بسیار کوچکی مانند یک هزارم و یا حتی یک میلیونم نشان داده می‌شود.برای همین، ppm به عنوان واحد اندازه‌گیری دقیق و کاربردی برای اندازه‌گیری غلظت گاز در هوا شناخته شده است.
